LỊCH SỬ CUỘC VIỄN CHINH NAM KỲ NĂM 1861

Lịch sử cuộc viễn chinh Nam kỳ năm 1861 của Tác giả Léopold Pallu, nguyên là một quyển sách do nhà xuất bản Hachette tại Pháp xuất bản năm 1864, được tái bản lần thứ 2 vào năm 1888. Hoàng Phong chuyển sang Việt ngữ, nhà xuất bản Phương Đông phát hành tháng 6 năm 2008.

Quyển Lịch sử cuộc viễn chinh Nam kỳ năm 1861 nổi tiếng vì đều được các nhà viết sử biết đến và trích dịch tư liệu, kể cả các tác giả Pháp của thế kỷ 19 viết về sử học có liên quan đến Nam kỳ. Các nhà sử học đã xem quyển sách của Léopold Pallu như là một nguồn sử liệu quan trọng để mổ xẻ, phanh phui, trích dẫn, rồi trình bày sự kiện qua các quan điểm của chính họ về lịch sử.

Trong tác phẩm "Sài Gòn tạp pín lù", Cụ Vương Hồng Sển đã từng trích dẫn nhiều sự kiện và dịch một đọan dài của chương VII trong quyển Lịch sử cuộc viễn chinh Nam kỳ năm 1861. Theo Cụ quyển Lịch sử cuộc viễn chinh Nam kỳ năm 1861 xuất bản năm 1864 chắc hẳn đã không còn tồn tại ở VN, mà có chăng chỉ còn quyển in năm 1888. Giá trị của quyển in năm 1864 là " mặc dù là "không khoa học" nhưng đó là "bản tiên khởi", tài liệu đầy đủ và chân thật".

Hoàng Phong, một người Việt sống tại Pháp, đã dịch ra tiếng Việt từ bản in 1864 ngay tại Thư viện Quốc gia Pháp - Francois Mitterand. Tên người và địa danh trong sách được dịch giả Hoàng Phong giữ nguyên theo cách gọi của thời đó và theo cách viết trong sách, còn một số tên người và địa danh thông thường khác thì được chuyển hẳn sang tiếng Việt ngày nay.

Sách Lịch sử cuộc viễn chinh Nam kỳ năm 1861 gồm 10 chương, ba trang hình vẽ, trong đó có bản đồ sáu tỉnh Nam kỳ vào thời ấy, bản đồ sài gòn - Chợ Lớn với hệ thống sông ngòi và bản đồ thành Mỹ Tho với hệ thống sông ngòi; Cuối sách là 6 phụ lục.

Tác giả Leopold Pallu đã viết lại trận đánh vào thành Kỳ Hoà và thành Mỹ Tho với tư cách Trung uý hải quân Pháp, người trực tiếp tham gia vào trận đánh, do đó, Ông đã có những quan sát rất chi tiết, dù ông chỉ ghi chép và viết theo lối dí dỏm, chân thực, có vẻ rất bình thường, thản nhiên, đôi lúc khá tàn nhẫn, khiếm khuyết theo cách nhìn của kẻ xâm chiếm, nhưng lại vẫn hàm chứa một số giá trị nhất định về mặt lịch sử.

Đặc biệt trong quyển sử này tác giả đã ghi chép lại các sự kiện về trận tấn công quan trọng đầu tiên của nghĩa quân do Trương Định cầm đầu. Việc di chuyển, việc quan sát trận đánh vào thành Mỹ Tho cũng được tác giả ghi chép rất chi tiết, tỉ mỉ.

Tác giả ghi chép về vị trí địa lý của Thành Mỹ Tho khá thú vị ở trang 155 như sau: Sông Tiền Giang nằm ở mặt Nam của Thành Mỹ Tho, sông Vũng Gù nằm phía Đông. Mỹ tho là một vùng nhà cửa rộng lớn, nhà lợp bằng lá dừa. … Bộ mặt chung của vùng Mỹ tho có vẻ nghèo nàn, nhưng dọc theo kênh Bưu điện thì nhà của có vẻ thanh nhã một cách đáng kể… Ta chỉ có thể dùng cảnh hào hoa của Chợ quán, Kênh tàu mới có thể so sánh được cảnh tượng của hai bên bờ rạch Vũng Gù… Thành Mỹ Tho xây theo lối Âu châu. Thành vuông vức, có ụ làm pháo đài. Hào chung quanh rộng có nước, tường thành cao và rất dày. Nơi chung quanh thành là đầm lầy. Khí giới của thành có đại pháo nòng lớn. Thành kiểm soát hết sông Tiền Giang và các đường thuỷ đổ vào sông này. Do đó thành có vị trí chiến lược quan trọng. Mỹ tho còn là vựa thóc lại vừa là thị trường lúa gạo quan trọng của cả An Nam. Nếu trong mùa mưa mà đánh thành Mỹ Tho, khi có thêm 3 tỉnh miền Nam hỗ trợ nữa, thì thật ta không thể đánh nổi"

Đây là nguồn sử liệu giá trị để tham khảo thêm về lịch sử của Nam Bộ, nhất là lịch sử của hai địa danh Mỹ Tho, Gò Công, trước và sau ngày Pháp tấn công đánh chiếm Nam kỳ 1861.